Powstanie Wielkopolskie – chwała i cześć bohaterom!

Mapa pochodzi z książki „Miejsca pamięci Powstania Wielkopolskiego”, P. Anders, Wydawnictwo Wielkopolskiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury, Poznań 2010

Dnia 26 grudnia 1918 r. przybył do Poznania Ignacy Jan Paderewski. Znany pianista i kompozytor witany był na dworcu kolejowym przez tłumy mieszkańców miasta. Wzruszony mistrz wygłosił patriotyczne przemówienie do rodaków z okna hotelu „Bazar”. Jego słowa stały się impulsem do planowanych od dawna działań. Następnego dnia wybuchło Powstanie Wielkopolskie.

Zakończyły się działania zbrojne I wojny światowej, ale Wielkopolska nadal znajdowała się pod zaborem pruskim. O dalszych jej losach zadecydować miała konferencja pokojowa w Paryżu. Jednak Wielkopolanie nie chcieli czekać i postanowili podjąć walkę, do której przygotowywali się od dawna. 27 grudnia doszło w Poznaniu do zamieszek prowokowanych przez żołnierzy pruskich. Padły strzały; byli pierwsi zabici i ranni. Rozpoczęło się powstanie… Pierwszym jego dowódcą został major Stanisław Taczak.

Rozpoczęte w Poznaniu walki wkrótce rozprzestrzeniły się na całą Wielkopolskę. Powstańcy prowadzili działania równocześnie na trzech frontach: północnym (wzdłuż Noteci), zachodnim (wzdłuż Obry) i południowym (wzdłuż granicy ze Śląskiem). W dniu 6 stycznia 1919 r. dowództwo wojsk powstańczych objął generał Józef Dowbor-Muśnicki, przekształcając oddziały powstańcze w regularną armię. Niemcy nie chcieli jednak pogodzić się z utratą zagrabionych ziem. Stąd krwawe walki na wszystkich frontach. Zakończył je – choć nadal dochodziło do sporadycznych potyczek – rozejm podpisany w Trewirze 16 lutego 1919 r. Prawie cała Wielkopolska była już wówczas w rękach Polaków.

Fragmenty układu o przedłużeniu rozejmu (Trewir, 16 lutego 1919 r.)

Niemcy powinni niezwłocznie zaprzestać wszelkich działań ofensywnych przeciwko Polakom w Poznańskiem i we wszystkich innych okręgach. W tym celu zabrania się wojskom niemieckim przekraczania następującej Unii: dawna granica Prus Wschodnich i Prus zachodnich z Rosją aż do Dąbrowy Biskupiej, następnie zaczynając od tego punktu linii na zachód od Dąbrowy Biskupiej, na zachód od Nowej Wsi Wielkiej, na południe od Brzozy, na północ od Szubina, na północ od Kcyni, na południe od Szamocina, na południe od Chodzieży, na północ od Czarnkowa, na zachód od Miał, na zachód od Międzychodu, na zachód od Zbąszynia, na zachód od Wolsztyna, na północ od Leszna, na północ od Rawicza, na południe od Krotoszyna, na zachód od Odolanowa, na zachód od Ostrzeszowa, na północ od Wieruszowa, a następnie aż do granicy śląskiej.”

„Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryża w 1919 T, Dokumenty i materiały” T. 1, Warszawa 1965, s. 385.

Powstanie Wielkopolskie było jednym z nielicznych polskich zrywów niepodległościowych zakończonych sukcesem. Cena zwycięstwa była jednak ogromna – w walkach zginęło ponad 2000 powstańców. Wykorzystując sprzyjający moment dziejowy, Wielkopolska przystąpiła do walki, dzięki której stała się częścią niepodległego Państwa Polskiego. Patriotyczna postawa i ofiarność naszych rodaków przyniosła zamierzony efekt. Do dziś w wielu miejscach Wielkopolski zachowały się pamiątki historyczne przypominające tamte wydarzenia: groby powstańców, a także pamiątkowe tablice i pomniki mówiące o ich czynach. Odwiedzając takie miejsca pamiętajmy, że gdyby nie bohaterstwo, determinacja i umiłowanie wolności powstańców, historia mogła by potoczyć się zupełnie inaczej.

MM