Szachownica kostkowana – przyrodnicza atrakcja doliny Noteci

Zanim nadnoteckie łąki zamienią się w kwiecisty dywan, a pomiędzy niezliczonymi i niepowtarzalnymi roślinami zapanuje rywalizacja o przestrzeń do życia, na chwilę pojawia się jedna z nich, niezwykle rzadka i o wyjątkowej urodzie. Szachownica kostkowana, bo o niej mowa, wyglądem przypomina małego tulipana z kwiatem zwróconym ku dołowi. Wyrastająca z małej cebulki, osiągająca 15-40 cm wysokości łodyżka z kilkoma równowąskimi liśćmi, zwieńczona jest jednym zwisłym kwiatem (wyjątkowo dwoma). Nazwa gatunku pochodzi od charakterystycznych kwadratowych plamek na płatkach. Spotyka się dwie odmiany barwne – typową purpurową i znacznie rzadszą kremowobiałą. Roślina ta zakwita po raz pierwszy po 5 lub 6 latach od wykiełkowania. Szachownica kwitnie w drugiej połowie kwietnia, przez bardzo krótki czas (ok. tygodnia). Zapylana jest głównie przez trzmiele i pszczoły. Kwitnące osobniki są bardzo charakterystyczne i niemożliwe do pomylenia z innymi gatunkami roślin.

Szachownica rośnie na wilgotnych, okresowo zalewanych, żyznych łąkach w dolinach rzecznych. Przez Polskę przebiega północna granica jej naturalnego zasięgu. W Polskiej Czerwonej Księdze Roślin szachownicę kostkowaną określa się jako gatunek krytycznie zagrożony. Jeszcze na początku XX wieku występowała ona w Polsce w dwóch regionach: na terenie Wielkopolski i Pomorza Zachodniego (ostatnia populacja na wyspie Uznam zanikła w latach 60. ubiegłego wieku) oraz w Kotlinie Sandomierskiej.

Dzisiaj w Polsce na stanowiskach naturalnych można zobaczyć ją jedynie w południowo-wschodniej części kraju, w okolicach Przemyśla (dolina Wiaru) oraz Starzawy i Stubna (dolina Wiszni), gdzie w większości objęta jest ochroną rezerwatową. W dolinie Noteci dawniej występowała na łąkach koło Czarnkowa a obecnie znane jest tylko jedno stanowisko z okolic Krzyża Wielkopolskiego. Wymienione stanowiska są uważane za sztuczne (okazy zdziczałe, pochodzące z uprawy), bowiem roślina ta ze względu na walory estetyczne jest sadzona w przydomowych ogródkach, z których może się rozsiewać. Naturalne miejsca jej występowania w zachodniej i północnej Polsce zanikły prawdopodobnie już kilkadziesiąt lat temu.

Główną przyczyną wymierania gatunku są niekorzystne zmiany wprowadzane w siedliskach: łąki kośne są osuszane, przekształcane w grunty orne lub przeznaczane na tereny pod zabudowę. Ponadto przez zaniechanie koszenia najcenniejsze fragmenty łąk szybko zarastają trzciną, sitowiem lub wierzbą, które wypierają cenną szachownicę.

Mateusz Gutowski

Bookmark the permalink.

Comments are closed.